Op 22 november 2016 promoveerde Els van Wijngaarden op haar proefschrift Ready to give up on life. A study into the lived experience of older people who consider their lives to be completed and no longer worth living. Van dit proefschrift is een Nederlandstalige samenvatting
Tevens verscheen het publieksboek Voltooid leven. Daarin spreekt Els van Wijngaarden met ouderen die hun leven ‘voltooid’ achten. Hoewel ze niet terminaal of psychiatrisch ziek zijn, lijden ze aan het leven en hebben ze het gevoel dat ze domweg zitten te wachten op de dood.
De oorzaken zijn uiteenlopend: soms lukt het hun niet meer om echt verbinding te maken met de personen om hen heen, alsof ze door een omgekeerde verrekijker naar de wereld kijken. Sommigen voelen zich uitgerangeerd: het leven gaat door, maar zij staan aan de zijlijn. Anderen vrezen vooral hun onafhankelijkheid te verliezen. Er zit voor hen maar één ding op: de controle terugpakken. Het zelfverkozen levenseinde als vlucht vooruit.
Van Wijngaarden sprak uitvoerig met hen over herinneringen, spijt en tevredenheid, twijfels, hoop, tragiek en dilemma’s – en over hun wens om te sterven. In dit boek stelt ze vragen die horen tot de meest elementaire van ons bestaan: wat is een goed leven, en wanneer is dat voltooid? En hoe gaan we, als individu en als samenleving, om met ouderdom en de dood?
Dit boek in de pers
De Volkskrant:
‘Van Wijngaarden richt zich op de kluwen van beweegredenen die mensen tot hun doodswens brengen. Met haar zorgvuldige analyse weet Van Wijngaarden de lezer voor een al te zwart-wit oordeel te behoeden.’
Marinus van den Berg – deskundige in de palliatieve en geestelijke zorg en auteur van o.a. Lijden verlichten:
‘Gisteren heb ik het boek van Els Wijngaarden gelezen. Bijna als een thriller. Ik vond het aangrijpend en ben zeer onder de indruk. Veel lijden lees ik in de gesprekken die ze heeft gevoerd en met intense zorg opschrijft. Het klinkt zo helder, bijna mooi: voltooid leven, en ik las over levens die zeker als in een symfonie prachtige, opwindende, liefdevolle delen kennen; maar op het einde gingen de disharmonie en de atonale klanken de levenszin overheersen. Leven in een samenleving die niet meer op je wacht, waar je er niet meer toe doet, waar je over de muur wordt gegooid, kan de levenszin ernstig aantasten. Luisteren naar onmacht is niet eenvoudig. Dat vraagt om innerlijke ruimte. Els van Wijngaarden helpt anders te kijken dan dat ene geluid dat alles wil regeren. Er is ook stilte in haar boek. Het maakt duidelijk dat het debat niet moet gaan over ‘recht’ maar wel over gesprek, dialoog en vinden van wegen.’
Nederlands Dagblad:
De kracht van het boek van Van Wijngaarden is dat ze niet over een concept spreekt, zoals vaak in de politieke discussie gebeurt, maar dat ze met de mensen zelf praat.
Bert Keizer, arts, filosoof:
Het onderzoek van Van Wijngaarden is een eye-opener. Het is zo opvallend omdat ze de term “voltooid leven” van zijn bedrieglijk rustgevende aura ontdoet. – Bert Keizer.
- paperback
- 208 blz.
- ISBN 9789045033044
- november 2016
- ook als e-book
Zie ook de website van Els van Wijngaarden
Zinwijzer, Robert Koops: Alle gedachten en analyses over voltooid leven, die zich de laatste maanden een weg baanden door mijn hoofd komen aan bod in dit onderzoek. Maar laat ik beginnen bij de idee dat een voltooid leven zoals Jan Terlouw en de zijnen het zo romantisch voorstellen, wel wat genuanceerder ligt. Termen die meer recht doen aan de beleefde gevoelens zijn: uitgeleefd, opgebrand en het is genoeg geweest.
Wie nader onderzoekt (lees en luister naar de interviews van ouderen) ziet al snel dat een doodswens, of de vrijheid deze te kunnen effectueren – wat vaak nóg belangrijker is, is opgebouwd uit een aantal voor de hand liggende beweegredenen: verlies van vitaliteit en mobiliteit, eenzaamheid, verlies van leeftijdgenoten, er niet meer toe doen en afkeer van afhankelijkheid. Daarnaast vaak (maar niet altijd!) aangevuld met één opvallend element: een vroeg opgedaan groot verlies, dat zich nu laat gelden.
De mix van sociale, psychologische, biologische en contextuele factoren is zo complex en daardoor strikt individueel. Het is geen losstaand maatschappelijk fenomeen dat kan worden bestreden op het niveau waarop het zich manifesteert. Natuurlijk is goede ouderen-zorg een maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar te zeer aandacht voor zingevende zorg alleen neemt de blik op de fundamentele maatschappelijke oorzaak weg.
Die is gelegen in de wijze waarop wij tegen ouderdom en het leven überhaupt aankijken. We hebben slechts oog voor geboorte, groei, jeugdigheid terwijl we een enge definitie hebben van uiterlijke schoonheid. We willen alleen de stijgende delen zien van de levensladder. Nog voor we aan de top komen, rond ons 50-ste levensjaar, zijn we al 15 jaar in crisis. We leven in een gekkenhuis waarbij stilstand achteruitgang betekent en we er alles aan doen om “jong” te blijven. Deze eis wordt nog eens versterkt door de mores op de arbeidsmarkt, die uniek is in de wereld. Nergens anders ter wereld wordt zo negatief aangekeken tegen ouder worden dan in Nederland. En dat begint al rond de 30!
Een cultuur die zo ver afstaat van wat het leven ‘nu eenmaal is’ in zijn totaliteit, heeft in de basis al moeite met verlieservaringen. Dát is het werkelijke maatschappelijke probleem.
Dit boek is ook een absolute aanrader voor jonge mensen, voor wie het een aanleiding kan zijn tot diepe(re) bewustwording, waardoor het latere leven in ouderdom een aanvaardbare plek krijgt.
